Poniedziałek, 4 maja 1925r.

Andrzej Zaleski telepał się tramwajem 21 do pętli na Wysockiego. Nieliczni o tej porze pasażerowie wysiedli przy warsztatach kolejowych i teraz w wagonie siedział on, jakaś babina, pewnie jadąca do jednego z domków na Ustroniu, i starszy konduktor.

Z poranną pocztą przyszła wiadomość od Michała, która skłoniła go do tej podróży „Przyjedź koniecznie do mnie do szkoły. Mamy problem i może twoje umiejętności nam pomogą, sam nie daję rady. Michał”.

Jego stosunki z przybranym synem Michałem były napięte. W 1882, po śmierci rodziców Michała, chłopów z rodzinnego Białaczowa, w opoczyńskiej epidemii cholery, Andrzej adoptował ojcowego chrześniaka i zajął się nim formalnie. Już wcześniej, zgodnie z ostatnią wolą swego ojca, zabrał chłopca do Warszawy i dbał o jego wykształcenie. Michał skończył szkołę kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, a że miał talent matematyczno-techniczny, potem Instytut Politechniczny w Petersburgu. Młody inżynier praktykował w Belgii. Wybuch wojny, a potem rewolucja, przerwały kontakt prawie na 5 lat. W wolnej Polsce ich drogi się rozeszły.

Sam Andrzej nie bardzo potrafił się odnaleźć. Początkowo, jak wszyscy, był pełen entuzjazmu. W czasie wojny bolszewickiej, z oddziałem zebranym po stepach Rosji i Ukrainy, przedarł się pociągiem do Kijowa. Dostał dowództwo batalionu, ale dość szybko go odsunęli. Legionowi dowódcy i hallerczycy nie lubili socjalistów rosyjskich i zapamiętano mu czerwono-zieloną^[1] flagę na lokomotywie, gdy wjeżdżał do miasta. Po wojnie bolszewickiej wrócił do policji.

To było jego przeznaczenie, świat, który lubił. I co tu dużo ukrywać, był w tym dobry.

Niestety, okazało się, że były carski policjant, nie jest dobrze widziany. Siedział w wydziale finansowo-gospodarczym, jako zastępca komisarza, kilka stopni niżej, niż wskazywałaby jego przedwojenna ranga, wszak odpowiednik majora żandarmerii. O stopień nie miał żalu, szkoda mu było służby czynnej. Tylko i tam długo się nie utrzymał. Wypchnięto go do policji rzecznej. Ot, uczestniczył w oględzinach trupów, dokumentował wypadki, od wszelkiej roboty trzymali go z daleka. Gdy rok temu odezwał się bark, uszkodzony w akcji jeszcze w 1890, chętnie skorzystał z okazji do emerytury, ze względów zdrowotnych. Uścisnęli mu rękę, na odchodne dali Virtuti Militari za to przebicie się do Kijowa i szybko o nim zapomnieli.

Michał zaś, w nowej rzeczywistości, czuł się jak ryba w wodzie. Odbudowywał i rozbudowywał zniszczoną przez wojska zaborców infrastrukturę kolejową, realizowano jego projekty inżynierskie. Fotografował się i z narodowcami z ZLN^[2] i z byłymi pepeesowskimi legionistami gromadzącymi się wokół Piłsudskiego. Niedawno został też dyrektorem nowej szkoły kolejowej^[3].

Kłócili się z Andrzejem o różne sprawy – nieprzeprowadzoną reformę rolną, sprawiedliwość społeczną, losy ludzi pod zaborami. Michał uważał, że podstawowy obowiązek państwa to budowa nowoczesnej Polski – usunięcie zniszczeń wojennych, a tych, szczególnie na kolei, nie brakowało, rozwój gospodarki. Na zadbanie o biedotę, w większości niepiśmienną, która wciąż stanowiła prawie 80% społeczeństwa, którą wyniszczyła inflacja i niedawna reforma walutowa^[4], przyjdzie czas potem.

Andrzej był wierny swym socjalistycznym przekonaniom. Jego zdaniem na krzywdzie i biedzie silnego państwa zbudować się nie da. Choć, po doświadczeniach rosyjskich, od komunistów trzymał się z daleka. Oczywiście przedwojenną przyjaźń z Karolem Wójcikiem i metalowcami, sięgającą jeszcze czasów rewolucji 1905r. utrzymał. Nawet sympatyzował z poczynaniami Karola jako działacza związkowego. Wiadomo, robotnicy o swoje prawa walczyć muszą.

Lecz z Michałem widywali się coraz rzadziej. Czasem, siedząc w domu na Ząbkowskiej, ze swą żoną Anisą i dwoma kotami, Andrzej czuł się okropnie samotny i niepotrzebny. Tak więc list od syna wywołał w nim radość, pomieszaną ze złością – bo, z jednej strony, jeszcze go potrzebują, z drugiej zaś, odzywają się tylko wtedy, kiedy mają kłopot. Nie lubił też mieszać się do spraw policji. Jest prawo, jest policja od jego pilnowania. Cywile niech trzymają się przestrzegania przepisów.

Tym niemniej, wskoczył w niedawno uruchomione „oczko” – jak od numeru nazywano tramwaj 21 – i już dojeżdżał do pętli. Cisza i pustka na Wysockiego kontrastowały z pracą wrącą w warsztatach kolejowych, tam przy Białołęckiej. Można by pomyśleć, że jest się gdzieś na głębokiej prowincji. Wiosenny dzień był szary i chłodny. Bruk był mokry od deszczu, a słupy trakcyjne odbijały się w taflach kałuż. Nacisnął głębiej kapelusz i kuląc się od chłodu poszedł w kierunku szkoły i bursy, błyszczących zza drzew klinkierową elewacją i cynowymi parapetami.

Stary woźny poznał go bezbłędnie.

– Dzień dobry panie komisarzu. Do dyrektora?

– Dzień dobry panie Wojciechu, jaki ja tam komisarz, emeryt jak i pan. – Andrzej przygładził siwe wąsy, w których osiadły kropelki rosy. Nosił się z duchem czasu, „na Dziadka”.

Wspiął się na górę. Zapukał do znajomych drzwi.

– O, dzień dobry, panie komisarzu – starsza pani pilnująca spokoju Michała i prowadząca całą korespondencję szkoły, uśmiechnęła się smutno, okulary skrywały zaczerwienione oczy.

– Dzień dobry pani Janino, ależ pani do twarzy w tej modnej fryzurze.

– Komplemenciarz z pana, komisarzu. – Zarumieniła się. – Dyrektor czeka.

Wszedł do umeblowanego nowocześnie gabinetu. Metal i szkło, czarne drewno. Szkoła kolejowa to w końcu symbol nowoczesnej Polski. Mapy i wykresy ukazywały rozwój kolei w ostatnich latach, ogromny wysiłek powojennej odbudowy i spajania ziem różnych zaborów.

– Witaj, ojcze. – Michał poderwał się i uścisnął Andrzejowi rękę.

– Witaj, Michale, przypomniałeś sobie o mnie, co?

– Wiesz jak to jest w robocie, jak mówiliście za cara „podetrzeć się nie ma kiedy”. Odbudowa idzie pełną parą, a ta szkoła pochłania resztę wolnego czasu. Dobrych kadr trzeba nam jak powietrza, a tu jeszcze ta sprawa. Boję się, że za tymi kradzieżami może kryć się coś gorszego.

– Może wyrazisz się jaśniej. – Andrzej usiadł i z uśmiechem wziął filiżankę mocnej herbaty z rąk pani Janiny.

Michał poczekał, aż drzwi się zamkną i spokojnie kontynuował.

– Od kilku miesięcy mamy plagę drobnych kradzieży, głównie złote łańcuszki, medaliki i pieniądze. Nikogo nie złapaliśmy, ale to uciążliwe. Zebrało się strat na ponad pięćset złotych.

– Pięćset – mruknął Andrzej – ładny pieniądz.

– Tak, a ostatnio pani Janinie ktoś zdjął z ręki złotą bransoletkę, jeszcze po prababci, biedaczka ciągle płacze. Duża sprawa.

– Co na to policja? To chyba ich rzecz.

– Wiesz, my jesteśmy w takim dziwnym miejscu. Podlegamy pod kolejową XVIII^[5], a dla nich „towary, urządzenia kolejowe, pasażerowie to priorytet”, szkoła ich mało obchodzi. Zaś w XXV na taki problem tylko machnęli ręką. Teraz komunistów tropią, co tu na Annopolu i w fabrykach się mnożą. Niesłychane, agitują nawet wśród kolejarzy. Zaś na samym Bródnie kryminaliści nie próżnują. Niemal każdego dnia kogoś z poderżniętym gardłem znaleźć można. Dla policji nasze kradzieże to drobiazg. Ja zaś, po pierwsze nie mam czasu…

– A po drugie, nie lubisz się bawić w śledczą robotę. Pamiętam, pamiętam. – Andrzej uśmiechnął się na wspomnienie o nieudanych próbach wciągnięcia Michała w policyjne zadania. – Opowiadaj więc ze szczegółami, co i jak, po kolei, po inżyniersku.

– Zaczęło się cztery miesiące temu. Antkowi, uczniowi z kursu przygotowującego do studiów inżynierskich zginął duży złoty krzyżyk, prezent od chrzestnego. Jeszcze w tym samym tygodniu w VIIIa zginęło 10 złotych, a w IXa złoty sygnet, co go chłopak na chwilę zdjął w łazience. Od tego czasu nie ma tygodnia bez dwóch, czy trzech, takich kradzieży. Bardzo zmyślne. Po gimnastyce ktoś zauważa brak złotego medalika, z kieszeni ginie dwuzłotówka. Ogłosiliśmy, by oddawać do depozytu, ale zaraz, następnego dnia, zginęły stamtąd dwa złote łańcuszki.

– Skradziono wszystko, co oddano w depozyt?

– Nie, srebra i zegarków nie ruszono, tylko złoto. Kiedy zaś zginęła bransoletka pani Janiny, postanowiłem zwrócić się do Ciebie. Jesteś na emeryturze, ale może takie małe ćwiczenie policyjne Ci nie zaszkodzi.

Andrzej chrząknął. Nie lubił, gdy wypominano mu emeryturę i gdy mówiono o jakimkolwiek śledztwie jako o rozrywce. W pracy policjanta nigdy nie wiadomo co skończy się tragedią. Pamiętał jak na wsi pod Kijowem tłum zabił wiejskiego głupka za podkradanie jajek. Z jego doświadczenia, młodzi chłopcy potrafią z równą brutalnością wymierzać sprawiedliwość po swojemu. Sprawą trzeba się zająć.

– Dobrze, pogadam z chłopakami. No i z panią Janiną oczywiście. Za dwa, trzy dni powiem ci co się dzieje. Aha, daj mi też przepustkę na miesiąc do warsztatów, uprzedź, że powęszę. Tam mogą być powiązania.

Po prawdzie wątpił, że akurat u kolejarzy znajdzie jakiekolwiek ślady, lecz okazji posiedzenia w warsztatach, wdychania znowu zapachu smaru i kutego metalu, popatrzenia z bliska na wagony i parowozy, tej przyjemności odmówić sobie nie potrafił. Jak dla typowego dziecka XIX wieku, kolej i przemysł były jego miłością. Dzięki kolei schwytał najważniejszego w swym życiu złoczyńcę. To pociąg pancerny przywiódł go z powrotem do kraju. A kto wie czy taki emeryt jak on, będzie mógł kiedyś jeszcze zanurzyć się w trzewiach hal mechanicznych?

Czwartek, 7 maja 1924r.

Przez kolejne dni Andrzej chodził po szkole, rozmawiał z uczniami, nauczycielami, woźnymi, pracownikami szkolnych warsztatów, zajrzał oczywiście i do zakładów. Potrafił wejść w rolę niegroźnego starszego pana, wzbudzającego zaufanie. Kolejarze chętnie z nim gadali, czuli prawdziwą pasję. Ze starszymi chłopakami wypalił papierosa, z młodszymi pogadał o domu i szkole, z robotnikami posiedział w warsztatach, z nauczycielami wypił herbatę, z woźnymi, po godzinach, kieliszek starki ze swojej piersióweczki. Nie spieszył się. Notatki robił po rozmowie, nie lubił gdy rozmówca widział, że coś pisze. To rozpraszało.

– Jak ci idzie? Widzę, że Michał wciągnął cię mocno w tę swoją sprawę. – Zapytała Anisa trzeciego dnia, gdy wrócił później niż zwykle. Tramwaje już nie kursowały i musiał tłuc się dorożką. – Przemęczasz się.

– Nie rób ze mnie starego dziada. – Powiedział z uśmiechem głaszcząc czarne futro Morusa. Kot skorzystał z jego powrotu do domu, by wskoczyć na kolana i dopominać się pieszczot. – Daję radę. Podejrzewałem wpierw, że chłopaki grają w karty z miejscowymi i przegrywają. Ale to niespójne z ginącymi przedmiotami. Gracz nie pogardziłby srebrnym ryngrafem czy zegarkiem. Tu zaś giną tylko pieniądze i złoto.

Anisa postawiła przy nim talerz z jego ulubionymi tatarskimi pierożkami z baraniny. Wiedziała, że gdy pracuje, lubi przekąsić, wtedy nie chce odrywać się od myślenia na wspólną kolację. Wolał siedzieć w swoim miękkim fotelu, w łagodnym świetle lampy. Głaskał kota i czasem notował. Tym razem światło nie zgasło, aż do późnej nocy.

Piątek, 8 maja 1925r.

Nazajutrz na Ząbkowskiej wciąż zamyślony Andrzej przeciskał się przez poranny tłum Żydów wychodzących z koszernych jatek, gospodyń dźwigających kosze zakupów z Bazaru Różyckiego, robotników idących na Kawęczyńską, podróżnych spieszących między dworcami, wozów wyładowanych towarem ciągnących z hukiem po bruku. W nos uderzał zapach chały, smażonej cebuli, spoconych ciał, końskiego moczu. Tłum przy Dworcu Wileńskim był nie mniejszy, a gdy zobaczył „oczko”, pozostało mu wiszenie na stopniach. Tramwaj był nabity robotnikami fabrycznymi pachnącymi smarem i tytoniem lub mydłami z nowych zakładów Schichta^[6]. Kilku kolejarzy w mundurach patrzyło z góry na robociarską brać. Oni byli prawdziwą elitą, wiadomo, państwowa, bezpieczna posada. Przy Konopackiej i Szwedzkiej rozluźniło się nieco, a gdy lichy bruk Białołęckiej zastąpił lśniący asfalt Odrowąża, w tramwaju było już praktycznie pusto.

Michał czekał nań niecierpliwie.

– I co odkryłeś ojcze? Co się dzieje?

– Co, to jest jasne, na razie tylko nie wiem kto i dlaczego.

– Co niby, jest jasne?

– No modus operandi^[7]. Działa u was dwóch, lub trzech, kieszonkowców. Metody klasyczne, kradzież w tłumie, jeden odwraca uwagę, drugi kradnie. Albo, gdy chłopcy mają coś innego na głowie. Ktoś ma bardzo zręczne palce. Posłuchaj opowieści pani Janiny: „Uczniowie wchodzili na apel klasami, pod przewodnictwem nauczycieli. Wtem mały Janek z VIIb się potknął i zrobił się tłok. Starsze klasy ze śmiechem pchały się naprzód, młodsi piszczeli. Podbiegłam by pomóc, długo to nie trwało. W czasie przemowy dyrektora coś mi nie pasowało. Wychodzę z sali, a tu bransoletki nie ma. Panie komisarzu, była w mojej rodzinie od stu lat, za Napoleona pradziadek przywiózł ją dla narzeczonej, z samej Hiszpanii.” Popłakała się. Oni, moim zdaniem, działają pod wpływem chwili. Occasio facit furem^[8].

– Straszne, kieszonkowcy w szkole kolejarskiej. Pomyśl, kiedyś zostaną kolejarzami i będą okradać pasażerów. Nie możemy do tego dopuścić. Złap ich.

– Powiedz, czy któremuś z twoich chłopaków możemy zaufać?

– Uczniowi? Edek Popławski i Julek Mazur są zastępowymi, starzy harcerze, ręczę za nich. Myślę też, że Antek Poświatowski jest poza podejrzeniami. Ziemiańska rodzina z tradycjami, rodzice regularnie przysyłają mu pieniądze, po co by mu to było? Dorabia już w warsztatach, bardzo zdolny, no i jemu pierwszemu skradziono złoto. O innych, podpytaj wychowawców.

– Gotów jesteś wydać parę złotych na złapanie sprawców?

– Ile? – Michał nie słynął ze szczodrości.

– Będę potrzebował pomocy z Bródna. Znam dwóch takich. Zapłacisz im teraz po pięć złotych, a po tygodniu, jak dostarczą wyniki, po piętnastaku. Zadanie na wieczory.

– Razem cztery dychy, niemało, ale może być. Ty tu znasz kogoś?

– Kiepski byłby ze mnie policjant, jakbym pomocników na Bródnie znaleźć nie potrafił. Znam takich cwaniaków. Mieli robotę na Szmulowiźnie, ale fabrykę zamknięto po podniesieniu podatków i są bezrobotni. Gotowy grosz im się przyda. Z normalną policją by nie współpracowali, ale dla mnie zrobią co trzeba. Teraz pogadam z tym Edkiem i Julkiem.

– Z Antkiem też?

– Póki co, wolę tylko harcerzy.

– Jak sobie chcesz, masz wolną rękę. Ci, co ich zatrudniasz, jakoś się nazywają?

– Wystarczy ci, jak będziesz wiedział, że to Stasiek i Benek.

– Benek, żydek?

– Żyd, mądry chłopak – Andrzej nie lubił antysemickich odzywek Michała.

– Dobra, dobra, twoi ludzie.

Andrzej wydał instrukcje, porozmawiał z Edkiem i Julkiem. Wieczorem odszukał Staśka, a ten szybko spiknął go z Benkiem. Gadali spokojnie przy piwku, jak dawni znajomi, nie jacyś policyjni agenci. Opracowali plan.

Teraz pozostawało znowu czekać. W robocie policyjnej, czekanie to często najtrudniejsza i najważniejsza rzecz.

Wtorek, 12 maja 1925r.

Edek i Julek przyszli z raportem we wtorek. Solidne, harcerskie typy.

– Panie komisarzu – zaczął Edek – działaliśmy zgodnie z poleceniem. Tu jest lista wszystkich, co wychodzili wieczorem z internatu. Spisane kiedy i co robili, póki nie przekazaliśmy ich pana chłopakom z Bródna.

Andrzej przyjrzał się liście: Antek Poświatowski i Franek Kowalski z ostatniej, Paweł Boruc z dziewiątej, Wojtek Łyńka z ósmej, ci regularnie, pozostali najwyżej raz, łącznie z dziesięć osób. Antka widziano całującego się z ładną kobietą, Franka czekającego pod bazarkiem Kobuszewskiego[9] na gimnazjalistkę, Paweł zawsze wsiadał do tramwaju, czujnie oglądał się za siebie, więc dalej go nie śledzili.  Wojtka przekazali Staśkowi w uliczkach Bródna. Tak to wygląda. Popytał jeszcze o drobiazgi, kazał dalej obserwować.

Gdzież to mógł jeździć Paweł? Oglądał się? Czyżby sprawdzał czy ktoś go nie śledzi? Znaczy się Andrzej sam musi sprawdzić.

Czwartek, 14 maja 1925r.

Dla starego policyjnego wygi śledzenie chłopaka nie było żadnym problemem. Kto by zwrócił uwagę na dziadka w spranej bluzie byłego pracownika gazowni, czyściutkiego emeryta, który stoi obok ciebie na przystanku? I nikogo nie zdziwiłoby, że wysiada przy Szwedzkiej, wszak w okolicy zakładów przemysłowych nie brakuje. Paweł szedł spokojnie, aż do bramy „Pocisku” i tam rozpromienił się na widok postawnego mężczyzny wychodzącego po fajrancie z fabryki.

– Ah, jakie to szczęście, że dziś wuja spotkałem! – Radosny okrzyk Pawła przeznaczony był wyraźnie dla uszu pozostałych przechodniów.

– Pawełku! Co tam u was na kolei? – Zabrzmiał w odpowiedzi bas robotnika, sądząc z dostatniego ubioru i nowej cyklistówki, co najmniej majstra.

Dopiero uważny obserwator dostrzegłby lekką sztuczność w objęciach zaserwowanych przez „wuja” chłopaka. A ruch ręki, który umieścił niewielki pakiecik w robociarskiej kieszeni umknąłby uwagi nawet wytrawnego agenta. Lecz kto uważa na emeryta grzebiącego końcem laski w rynsztoku i wydobywającego stamtąd z okrzykiem tryumfu dziesięciogroszówkę?

Paweł i robotnik postali razem tylko chwilę. „Wuj” wyraźnie gdzieś się spieszył, a chłopak coś wspomniał o bibliotece i ruszył w kierunku Wileńskiej. Andrzej mógł sobie darować dalsze śledzenie.

„Wuj” chłopaka był mu dobrze znany. Stary pepesowiec. Ale jeszcze bardziej był mu znany tłusty młodzian o świńskich oczkach, który obserwował obu z fabrycznego tłumu. Czarnek, zwany „Pęcherzem”, obrzydliwy gość. Był więc prosty sposób na sprawdzenie tropu i przy okazji oddanie małej przysługi.

Sobota, 16 maja 1925r.

Podejrzana kawiarnia u Wicka na Targowej 27 słynęła głównie jako siedziba bandyty Szmaji i jego brata. Do ich stałego stolika przy oknie, czy siedzieli za nim rośli mężczyźni i grali w warcaby, czy był zupełnie pusty, nie odważyłby się podejść nikt bez zaproszenia. Z królami handlu mięsem na Bazarze Różyckiego nie należało zaczynać. Miejscowa policja obok lokalu ślepła i głuchła.

W sobotę po południu było tu właściwie pusto. Szmaja robił ostatnimi czasy za religijnego Żyda i pojawi się dopiero po szabasie. Interesu pilnował jakiś miejscowy chłopak o fizjonomii przeżutego bandyty. Andrzej, jako zadbany kupiec, z lekko posiwiałym, rudym, sumiastym wąsem nie wzbudził większego zainteresowania. Trafiali tu czasem tacy zbłąkani prowincjusze i szybko znikali, czasem lżejsi o pugilares. Wszedł spokojnie i podszedł do pogwizdującego melodyjnie za ocynkowanym barem rosłego mężczyzny. Melodia była niepokojąco znajoma. Gdzie to Zaleski ostatnio ją słyszał?

– Haberbusza jasnego, pozwolisz, chłopcze.

Nie przerywając gwizdania barman nalał pełny kufel i zainkasował dwudziestogroszaka.

Andrzej obrócił się i skierował w stronę stolika w ciemnym rogu, przy którym wokół wąsatego mężczyzny kłębiło się kilku nieco obszarpanych młodzieńców. Ledwie postawił kufel na stoliku gwizdanie ucichło jak nożem uciął, jeden z chłopaków sięgnął jednoznacznie za pazuchę, gdzieś z tyłu rozległo się cichutkie skrzypnięcie sprężyny.

– Je-jeszcze ra-ranek nie tak, tak bliiiski – wyseplenił Zaleski z mocnym rosyjskim akcentem.

Wąsacz ruchem dłoni posłał chłopakom uspokajający znak.

– Słowik to, a nie skowronek się zrywa. – Odpowiedział mężczyzna z pewnym zdumieniem, po czym zaczął się wpatrywać uważnie w postać przybysza. Po chwili jego twarz rozjaśniła się radosnym uśmiechem i obrócił się do kompanów. – Zostawcie, proszę, nas samych.

Gwizdanie zza baru znów rozbrzmiało wesołą melodią.

– Towarzysz Słowik, cóż za niespodzianka! – Powiedział mężczyzna podsuwając Andrzejowi krzesło i szybkim ruchem ręki chowając leżący na stole papier.

– Witajcie Karolu, dawnośmy się nie widzieli. Przychodzę ze sprawą.

Karol Wójcik, bo właśnie to właśnie był ów sławny związkowiec z „Drucianki”, co obrał sobie podejrzaną spelunkę Wicka jako regularny punkt kontaktowy, uważnie nastawił uszu. Nie dopytywał się skąd Andrzej wiedział jak go znaleźć, takie sprawy wśród dawnych towarzyszy pomijało się milczeniem.

Karol wysłuchał historii o kradzieżach w szkole kolejowej z dziwną miną. Na opowieść o Pawle przekazującym przesyłkę do „Pocisku” tylko lekko uniósł brew.

– No dobrze, towarzyszu Słowik, a właściwie czemu do mnie z tym przychodzicie?

– Muszę być pewny, że chłopaka nie łączy nic z kradzieżami w szkole.

– Myślicie, że każemy dzieciakom okradać kolegów, by finansować działalność rewolucyjną? – Wójcik zapytał niby prześmiewczo, ale twarz miał kamienną, lekko złą.

– Karolu, wiecie, że nigdy bym tego nie podejrzewał. Lecz może chłopak wpadł na jakiś swój pomysł realizacji „walki klasowej”? Wiecie, jak to jest z młodymi.

Karol skinął głową i milczał dłuższą chwilę. Potem powiedział.

– Nie podoba mi się wasz trop towarzyszu Słowik, lecz przez wzgląd na dawne czasy pomogę wam sprawdzić. Skontaktuję was z kimś z warsztatów, znad piątki Pawła, z samym zastępcą komisarza. Dowiecie się z pierwszej ręki. Na spotkanie pójdziecie w skórzanej cyklistówce i kanarkowej apaszce. Czekajcie na informację kiedy. A teraz już idźcie, zawiodłem się na was towarzyszu, takie podejrzenia. Nieładnie. Chyba zbyt długo służyliście w policji.

Andrzej uśmiechnął się kwaśno i podniósł powoli. Prawie niedostrzegalnym ruchem ręki położył na stole karteluszkę. Gdy odszedł od stolika Karol zauważył ją, podniósł, przeczytał i nagle rozchmurzył się. Bez zastanowienia odsalutował wychodzącemu Zaleskiemu ma pożegnanie. No tak, zdemaskowanie „Pęcherza”, agenta policji w szeregach fabrycznych, to niewątpliwie pożyteczna informacja.

Poniedziałek, 19 maja 1924r.

W poniedziałek rano Zaleski schodził jak zwykle do piekarni, bo sam lubił wybierać chrupiące bułeczki, kiedy w bramie minął go mały obdartus.

– Towarzysz „Młot”, o pierwszej dwadzieścia na Oliwskiej. – Głosik był cienki, nijaki i w pierwszej chwili myślał, że się przesłyszał. Gdy się obejrzał, to smarkacza już nie było. Aha, kontakt od Karola. No cóż, czeka go kolejna wycieczka na Bródno.

Andrzej czuł się nieco jak pajac w skórzanej cyklistówce i jaskrawej apaszce, dobrze, że Anisa dobrała do tego odpowiednią marynarkę i skórzaną teczkę narzędziową, to choć wyglądał jak komiwojażer z podrzędnej firmy. Tutaj, koło warsztatów kolejowych, największego zakładu mechanicznego w okolicy, tacy jak on podejrzeń nie budzą.

O tej porze na Oliwskiej było pusto. W warsztatach warczały maszyny, waliły młoty, przez duże okna i kominy buchały kłęby dymu. A tu cichutko, tylko jakaś chuda, zabiedzona kobitka zamiatała chodnik pod domkiem stróży. Nigdzie ni śladu mitycznego towarzysza „Młota”. Nic to, przejdzie do końca ulicy, może „Młota” coś zatrzymało.

– Słowik to, a nie skowronek się zrywa… – Dobiegło niespodzianie jego uszu.

– Towarzysz Młot? – Zdumiony obrócił się w kierunku dziewczyny.

Czy to chuchro, odziane w jakieś nędzne szmaty, to miałby być ów towarzysz Młot, zastępca komisarza komunistów na całe warsztaty kolejowe? Z drugiej strony, w szczupłej twarzyczce dziewczyny płonęły stalowo-siwe oczy, szczękę miała zdecydowaną, a dłonie, choć niewielkie, wyglądały na mocne i pewnie trzymały kij od miotły, jak broń średniowiecznego rycerza.

Kobieta roześmiała się wesoło.

– Prawda, że nikt by się nie spodziewał? Kobieta może być łączniczką, kolporterką ulotek, pracownicą drukarni, ale komisarzem w zakładach zatrudniających prawie samych mężczyzn? Nigdy w życiu. Żaden tajniak tego nie rozpracuje.

Andrzej zatrzymał się udał, że kobieta prosi go o papierosa i majestatycznie sięgnął do kieszeni. Wyciągnął woreczek z tytoniem i bibułkę, i powolutku zaczął zwijać solidną porcję.

– Pytaliście towarzyszu Słowik o Pawła. Jak pewnie żeście się domyślili, Paweł jest naszym łącznikiem z „Pociskiem”. To zakłady rządowe, produkcja amunicji, policja sprawdza każdego i musimy niezwykle uważać. Ale też nasi robotnicy cieszą się z takiej współpracy. Dla nich to oznaka zaufania. Sami rozumiecie, że chłopak w mundurze szkoły kolejowej, spotykający się tam ze swoim wujem jest właściwie poza podejrzeniami. Jeździ do biblioteki, siedzi i czyta z godzinę, jedynie wy zwróciliście uwagę.

– I Czarnek. – Wtrącił Andrzej.

– No tak, musimy zmienić sposób kontaktowania się organizacji, choć ze spotkań chłopaka z wujem lepiej nie rezygnować. To dopiero byłoby podejrzane.

– Lecz bądźcie gotowi na rewizję. Nigdy nie wiadomo, co „Pęcherz” wie i co powie zwierzchności.

– Macie rację towarzyszu Słowik.

– Odbiegliśmy jednak od sprawy, z którą do was przyszedłem.

Towarzyszka Młot zaśmiała się ponuro i zaniosła ciężkim, gruźliczym kaszlem. To przynajmniej wyjaśniało jej chudość i płonące oczy. Gruźlica dziesiątkowała rodziny robotnicze w całej Warszawie.

– Pytałam Pawła. Wiem, że mówi prawdę. Nie dałabym się oszukać. Chłopak był oburzony. Prawie odebrało mu mowę. Dał mi rewolucyjne słowo honoru, że nic z tym nie ma wspólnego. Gadał też coś o zmanierowanych paniczykach, lecz więcej z niego nie wyciągnęłam. Nie wiem o co chodzi, wygląda mi to na jakąś uczniowską tajemnicę.

Andrzej skinął głową. Od początku nie bardzo wierzył w ten trop, jednak sprawdzić musiał. Kiełkowały w nim pewne podejrzenia i zdecydowanie młody Paweł do nich nie pasował.

– Dziękuję wam towarzyszu Młot. Nie wiem, czy życzyć wam powodzenia. Po tym co widziałem u sowietów, jakoś odebrało mi apetyt na rewolucję. Ale dbajcie o siebie, nie podoba mi się ten wasz kaszel.

– Dajcie spokój towarzyszu Słowik, potrafię o siebie zadbać, a wy zajmijcie się swoim śledztwem, łapcie swoich złodziejaszków, urządzajcie tę swoją wymarzoną Polskę. Zobaczymy, na koniec kto z nas będzie miał rację.

Sięgnęła szybko do ręki Andrzeja i odsypała sobie z woreczka solidną porcję tytoniu. Schowała do kieszeni, po czym, jak gdyby nigdy nic, wróciła do miotły. Już dla niej nie istniał.

Czyli z tego wątku nici. Teraz cała nadzieja była w raporcie Staśka i Benka.

Zobaczył się z nimi wieczorem, przyjechali do niego na Ząbkowską. Oddał im za tramwaj, poczęstował porządną kolacją. Ogromne porcje, stale uzupełniane przez Anisę, pałaszowali z wilczym apetytem.

Blondyn Stasiek wyglądał biednie w zniszczonej kurtce, fantazji dodawał sobie czerwoną apaszką i czapką w kratę, ale buty ledwo trzymały się podeszwy. Andrzej sprawdził rozmiar i przypomniał sobie o przedwojennych trzewikach Michała, będą w sam raz. Potężny Benek sprawiał bardziej zawadiackie wrażenie, grał w „Makabim”^[10], chciał zostać policjantem, niestety wpierw przyjmowali byłych żołnierzy. Dla Żyda dostanie się na państwową posadę, bez protekcji, było praktycznie niemożliwe. A szkoda, bo to on był szefem tej dwójki i przygotował raport. Niezwykle ciekawy.

– Dziękuję chłopaki, zrobiliście świetną robotę. Wasz trop powinien doprowadzić mnie do rozwiązania. Muszę tylko im się przyjrzeć, zajrzeć do ich meliny i posłuchać, co dokładnie planują.

– Może to my, panie komisarzu, podsłuchamy, tam trudno się dostać.

– Ale mówiliście, że na dach da się wejść od tyłu?

– Niełatwo, trzeba przyjść już koło trzeciej, gdy ludzie wracają z warsztatów i nikt nie zwróci uwagi. Potem długo czekać. Niewygoda.

– Dam radę i w komisariacie uwierzą łatwiej, jeśli będę naocznym świadkiem.

– Jak pan komisarzu chce, jeśli pomoc będzie potrzebna, to wystarczy sygnał.

– Dziękuję, jutro wtorek, pójdę rano do warsztatów, obejrzę okolicę, zobaczę tę waszą królową, a po południu, jak mówicie, będę na Siedzibnej.

Chłopaki zebrali się niechętnie. Wyraźnie obawiali się o Andrzeja, mimo iż ten tryskał energią i pewnością siebie.

Stasiek zapierał się, butów michałowych brać nie chciał. Wstyd widocznie mu było. Dopiero jak Anisa rugnęła go porządnie, zmieszał się i wdzięczny przypadł całować ją po rękach. Zaleskiemu, aż głupio się zrobiło, takie sprytne chłopaki i ledwo koniec z końcem wiążą. Nie to co on, pan emeryt w czteropokojowym mieszkaniu od frontu i służącą, siedząca gdzieś tam w służbówce przy kuchennych schodach. Cholerne szklane domy.

Wtorek, 19 maja 1925r.

Rano Andrzej wysiadł z „oczka” i skręcił w brukowaną Palestyńską. W niewielkim, czerwonym, budynku portierni uważnie obejrzeli jego przepustkę, zaraz po wejściu poszedł w prawo. Obsypane świeżymi liśćmi drzewa skrywały drewniany budynek dyrekcji, ale Andrzej zdążał w kierunku ceglanych hal warsztatowych z wielkimi oknami. Tam uczniowie mieli zajęcia i dorabiali na obrabiarkach. Patrzył na dotaczanie mosiężnych części do kotła, naprawianie miedzianej instalacji wodnej w wagonach, popytał się majstrów. Nic. Dopiero ostatnim warsztacie, skąd widać było w całej krasie słynny, okrągły, kształt praskiej parowozowni, jeden z robotników opowiedział mu dziwną historię.

– A wiesz pan, myślelim nawet, że chłopaki kradną. Cuś w karmanach wynosili. Stary Mizgalski, co tu pilnuje, nawet im rewizyję zrobił. I wiesz pan? Ale się obśmialim! Opiłki. Dzieciuchy kieszenie opiłkami mosiądzu i miedzi napychali. Gadali, że jakieś eksperymenta chimiczne robio.

– Uuuu – przenikliwy gwizd lokomotywy, wytaczającego się w chmurze dymu i pary z wielkich wrót wiodących od obrotnicy, przerwał im rozmowę. Czekali, aż czarne cielsko przetoczy się ze zgrzytem.

– Głupstwo, nawet zamietlim je dla nich na kolejny raz. – Kontynuował robotnik.

– Pamiętacie może, którzy to?

– Kto by tam ich spamiętał? Najwięcyj ten wysoki z konopiastą czupryną, jak mu tam, Antek, ulubiony jeich derektora. I taki mały rudy. Jeszcze dwóch, lebo trzech. Wiela tego.

Ciekawe. Opiłki. Powoli układało mu się w głowie. Skręcił wśród drzew i powolutku poszedł do wyjścia przy Kiejstuta.

O pierwszej siedział w knajpie u Popielarskiej^[11] przy oknie i obserwował Białołęcką. Z sąsiedniej sali dobiegał stukot bilarda. Patefon grał głośno „Gdy zobaczysz ciotkę mą, to jej się kłaniaj, ”. Szlagier ośpiewywało ostatnio pół Warszawy, a nogi same przytupywały pod stołem w rytmie foxa. Teraz dopiero skojarzył. Właśnie tę piosenkę pogwizdywał barman na Targowej.

Zamówił duże piwo i galaretę. Piwko było świeże, delikatnie spienione, nie za zimne, ot w sam raz na wiosenny dzień. Nóżki doskonałe, mocno pieprzne i z solidnymi kawałkami mięsa, a nie nafaszerowane marchewką. Chałka pachniała jak z najlepszej żydowskiej piekarni. Rozkoszował się smakiem i czekał. Na wszelki wypadek położył przy talerzu pięćdziesiąt groszy, by móc wyjść w każdej chwili. Tak, znad kufelka, mógł i parę godzin śledzić co się dzieje na ulicy.

Lecz, jeśli chłopaki byli precyzyjni, niedługo powinna się pojawić. Rzeczywiście. Szejne szikse^[12], jak opisał Benek. W bródnowskim tłumie płynęła jak królowa, o pół głowy wyższa od przechodniów. Jakże inna od miejscowych, przysadzistych i cycatych blondynek. Smukła, czarne włosy obcięte krótko, zgodnie z modą z najlepszych salonów Warszawy. Malutki fioletowy toczek, harmonizował z takimże płaszczykiem, krótkim, odsłaniającym zgrabne łydki. Jak ona przejdzie błotnistą Oliwską? Poderwał się, wskazał kelnerowi monetę i szybko wyszedł, żeby przeciąć dziewczynie drogę.

Przechodząc delikatnie ją potrącił, po czym zaczął przepraszać wylewnie, może nazbyt, całować rączki. Dało mu to czas przyjrzeć się jej czarnym oczom, takim, że utopić się w nich można, delikatnym ustom, podbródkowi z dołeczkiem i ostro zarysowanym kościom policzkowym. Prawdziwa piękność, choć jej „dajta już pokój dziadu”, powiedziane chrapliwie, z praskim akcentem, nie świadczyło o wykształceniu. To była słynna Tyczka, bródzieńska zdobywczyni serc.

Jeśli miał jakąkolwiek wątpliwości czy podjął właściwy trop, to spotkanie rozwiało je zupełnie. Na nadgarstku królowej przedmieścia połyskiwała złotem hiszpańska bransoleta pani Janiny.

No tak, już wiedział „kto”, trzeba tylko zidentyfikować całą szajkę i upewnić się „dlaczego?”. Choć już chyba wiedział. Kawałki układanki wpadały na swoje miejsce.

Zgodnie z instrukcjami agentów poczekał do trzeciej. Ulice zagęściły się tłumem wychodzących z warsztatów. Nie było łatwo dostać się na dach piętrowego, niczym niewyróżniającego się, drewniaka przy Siedzibnej. Na szczęście jabłonie kwitły i zasłoniły Andrzeja, gdy mozolnie wspinał się od strony ogrodu. Ułożył się na dachu i wyjął swój stary, policyjny wynalazek. Gumową rurkę z lejkiem na końcu. Wpuszczenie jej przez okno wymagało nie lada akrobacji. Dzięki niej dźwięki z dołu będą biegły wprost do jego ucha.

Teraz czekał. Godziny wlekły się noga za nogą. W maju zmrok zapada dopiero koło dziewiątej, zrobiło się chłodno.

Piętnaście po dziewiątej, w świetle płonącej regulaminowo lampki numerowej, zobaczył sylwetkę Tyczki. Nie do pomylenia. Obok niej wysoki Antek. Objęci. Chwilę całowali się namiętnie. Zaraz za nimi pojawiła się jeszcze jedna, niska postać w szkolnej kolejarskiej kurcie. A kwadrans potem dwóch zwalistych osobników w płaszczach. Nie spodziewał się bródzieńskich kryminalistów.

Trzaski drzwi, charczenie, szuranie nóg.

– Macie? – Rozległ się przepity głos o praskim brzmieniu.

– Jutro wieczorem szefie, musimy jeszcze rozdrobnić pył i przesypać w woreczki. – To Antek.

– Tylko nie skrewcie, bo… – nieznany mężczyzna zawiesił głos.

– Spokojnie, szefie. Antka mundur przecież jak kolejarski, wzbudza zaufanie. Będzie doprowadzał do młodego. On robi za uciekiniera z sowietów, co rodzinne skarby wyprzedaje. Od takiego młodego chętnie wezmą, połaszczą się na zysk – głos Tyczki był niski, powabny – ja będę naganiać.

– Ty szefie i Rudy musicie być obstawą, by komuś nie przyszło do głowy oszukać, wziąć nas na rympał, to duże pieniądze. – Wtrącił Antek.

Andrzej posłuchał jeszcze trochę. Uśmiechnął się. Dokładnie jak dziś się domyślił. Złoty piasek. Stary warszawski numer. Prawie o nim zapomniał. Dobra, czas iść na policję.

Ruszył się, by zwinąć rurę i wtedy poczuł jak zsuwa się z dachu. Nie było czego się złapać. Rozłożył szeroko ręce i nogi by spowolnić ruch. Próbował chwycić rynnę, lecz była pełna mokrych kwiatów i liści, palce mu się ześlizgnęły. Cholera, nie da rady, wyląduje przed samym wejściem, będzie poruta, Antek pozna go i zwieje. Zawalił, cholera, zawalił.

To była ostatnia myśl, nim z łomotem wylądował na ziemi. Dwadzieścia lat temu, to nawet by nie poczuł i jak sprężyna odbił się na równe nogi. Ale lata już nie te. Zabolało ramię, znowu lewe, aż krzyknął. Drzwi otworzyły się z hukiem. Poczuł uderzenie w głowę. Stracił przytomność.

Ocknął się od kopnięcia w żebra. Wokół ciemność. Leżał w wilgotnym błocie. Mięśnie zesztywniały mu od chłodnej ziemi. Czuł jak sznur wbija mu się w nadgarstki, krępuje nogi. Był związany jak baleron. Głowa pulsowała bólem.

– Żyjesz dziadu? – Pochylona nad nim postać wionęła przetrawionym alkoholem. – To się ciesz, bo już niedługo. He, he.

Gdzie ja do cholery jestem? Wytrzeszczył z wysiłkiem oczy. Ceglany mur, zimne błoto, obok ciemne kupy ziemi. W słabym świetle lampki dostrzegł krzyże. Aha, Cmentarz Bródnowski, akurat miejsce na koniec życia.

– Słyszysz? – Znów owionął go smród podłej gorzały i cebuli – To Rudy kopie ci grób.

Przyjemniaczek, nie ma co. Głupio kończy się jego historia. Wyjść cało z rąk kaukaskich przemytników, wymknąć się spod noża żydowskim alfonsom, nie dać się angielskim szpiegom w dalekim Nepalu, przeżyć ostrzał artylerii tureckiej w czasie Wielkiej Wojny, wyrwać się z łap czechosłowaków i bolszewików, a dać się wykończyć nędznym urkom[13] z Bródna.

Zgrzyt metalu o kamień. Fałszywe pogwizdywanie. Znowu „Gdy zobaczysz ciotkę mą”. Co za cholerna melodia, miał nadzieję na nieco lepszy marsz pogrzebowy. Za plecami bandyty pojawiła się postać z łopatą.

– No dobra, dziadu…

Nagle świst, wrzask, mlask padających w błoto ciał.

– Piękna noc, panie komisarzu – zabrzmiał spokojny głos Staśka.

Zabłysła mocna latarka elektryczna. W jej świetle zobaczył jak Stasiek chowa za pazuchę paragraf – ołowianą kulę na sprężynie, straszliwą broń uliczników.

– Pan to prawdziwy meszunge^[14], komisarzu. Nocne spacery po Cmentarzu Bródnowskim – dodał prześmiewczo Benek, przecinając więzy i stawiając Andrzeja na nogi. – Jak tam głowa?

– Przeżyję – odparł ciężko, powstrzymując siłą woli zawroty i starając się nie czuć straszliwego pulsowania na potylicy. Powoli rozcierał stężałe mięśnie. – Uratowaliście mi życie, chłopaki.

– Oj panie komisarzu, mówiliśmy, że to sami zrobimy. Woleliśmy mieć na pana oko, ale mogliśmy włączyć się dopiero tutaj, gdy Rudy i Edek zostali sami. Nie chcieliśmy zepsuć akcji.

– Co z nimi?

– Będą żyć. Czy mamy pochować? – Zapytał ze śmiechem Stasiek.

– Dajcie spokój, związać i niech zbierze ich policja. Sprawą powinien zająć się komisarz Rylski, beczkę soli razem żeśmy zjedli, porządny człowiek. Pomożecie?

Odprowadzili go do samych drzwi XXV komisariatu. Uściskał ich serdecznie. Tacy w policji pracować powinni. Hmm, właściwie świtał mu mały pomysł…

Młody posterunkowy, pełniący dyżur nocny, obrzucił podejrzliwym wzrokiem porwane i ubłocone ubranie Andrzeja.

– Czego pan sobie życzy?

– Muszę rozmawiać z komisarzem Rylskim. Połączcie mnie proszę, powiedzcie, że major Andrzej Zaleski ma pilną sprawę.

Połączono go, szarża zrobiła wrażenie.

– To ty Andrzeju? Już myślałem, żeś o starym druhu zapomniał. Wpadłeś do mnie na Bródno na kieliszeczek starki? – W słuchawce huknął radosny głos Rylskiego.

– Dzisiaj niestety służbowo. Przyjedź, proszę, do komisariatu. To pilne.

Komisarz Rylski, pojawił się za mały kwadrans. Gładząc gęste siwe włosy, wysłuchał uważnie opowiadania Andrzeja, od czasu do czasu, zadając celne pytania. Po chwili wezwał posterunkowego i wysłał go na cmentarz

– Faktycznie nietypowa sprawa. Szajka, to starzy znajomi z Bródna. Ten szef, to oczywiście Czarny Julek, znany charakternik, postrach miejscowych kupców. Tyczka, panna Izabella, jego ponoć była, a może i obecna, flama. Rudy, to Rudy Kosa, już niejednego smykiem przeciągnął. Edek marny pijaczyna, tu i tam wdeptuje w podejrzane sprawy, choć po tym uderzeniu paragrafem nieprędko wróci do bandytki.

Te twoje dzieciaki z kolejówki wdepnęły w paskudne towarzystwo. Musimy natychmiast działać, bo nie wiadomo, jak długo chłopaki przeżyją. Samego wkładu złota za sześć stówek, gotowy towar bandyci sprzedaliby za co najmniej trzy tysiące. Czarny Julek nie będzie się takimi pieniędzmi dzielił.

– Dobra, to do roboty.

– O nie Andrzeju, ty jedziesz do domu i do łóżka, dorożka czeka. Od roboty jest Policja Państwowa.

Chciał dyskutować, ale po próbie gdy gwałtownie wstał, zakręciło mu się w głowie tak, że do dorożki musieli go sprowadzić. W domu Anisa na widok poturbowanego Andrzeja załamała ręce, ale nie pisnęła złego słowa. Opatrzyła mu bark, nadgarstki, kostki, przykładając maść pachnącą stepowymi ziołami. Napoiła go obrzydliwie gorzkim wywarem, rozpoznał smak kory wierzbowej i kwas cytryny. Obejrzała guza z tyłu głowy i machnęła lekceważąco ręką. Nawet nie pamiętał jak zasnął.

Środa, 20 maja 1925r.

Obudził się dopiero po dziesiątej, wypił filiżankę podsuniętego przez żonę bulionu i chwycił za telefon.

– Z mecenasem Adamem Brochem.

Słuchawkę odebrała sekretarka, ale gdy tylko się przedstawił, zabrzmiał wesoły głos Adama.

– Panie majorze, czemu zawdzięczam ten zaszczyt? Czy jest cokolwiek co biedny Adam może zrobić dla przyjaciela domu?

Adam Broch, może i żartował, lecz dług wdzięczności był niewątpliwie prawdziwy. W końcu gdyby nie zdecydowanie Andrzeja, chłopak w wieku czterech lat zostałby sierotą. Jego ojciec, znany mecenas Leon Broch, miał w 1890 niewielkie szanse by samemu wywinąć się z oskarżeń o morderstwo. Dotychczas Zaleski nie korzystał z pomocy syna, teraz był właściwy moment by poprosić o drobną przysługę.

– Tak, tak, rzeczywiście, ciekawy chłopak – mecenas Broch słuchał z zainteresowaniem historii Benka. – Niech zgłosi się do radcy Seidenmana, to mój znajomy z Syjonistów, z rady gminy żydowskiej. Szepnę mu to i owo do ucha. Potrzebujemy odważnych i doświadczonych w naszej służbie porządkowej.

– Dokładnie tak myślałem. – Zaleski z zadowoleniem pogłaskał wąsy i uśmiechnął się tryumfująco do Anisy. Może żydowska służba porządkowa, to nie państwowa policja, lecz formacja solidna, z dobrą renomą w środowisku. Żona, wcześniej z wyraźnym zainteresowaniem przysłuchująca się rozmowie, czule pogładziła go po głowie.

Pogadał z mecenasem jeszcze chwilę, umówili się w przyszłym tygodniu u Simona i Steckiego, gdzie ostatnio pojawił się nowy kucharz, a wina wciąż były wyborne.

Po południu Andrzej siedział w gabinecie Michała. Bark miał starannie opatrzony przez Anisę, jeszcze bolał, ale ślady na nadgarstkach znikły po maści, syn nie zauważył nawet obrażeń ojca.

– Powiedz, o co właściwie chodziło? – Niecierpliwił się Michał.

– Numer jeszcze z czasów imperium. Sprzedają złoty piasek. W normalnych woreczkach z bankowymi pieczęciami. Tylko, że w woreczkach złoto jest tylko na wierzchu, a pod spodem opiłki miedziane. Woreczki mają pewnie jeszcze z banku Rosji, kazionne^[15]. Niejeden dał się na to nabrać. Okazja kupić złoty piasek, za pół ceny. Teraz ludzie też się boją o losy nowej złotówki i chętnie czegoś bezpiecznego poszukają. Sierota, uciekinier z sowdepii, wyprzedaje przemycony z narażeniem życia majątek rodziców. Pomaga mu dobry, polski kolejarz. Historia wyciskająca łzy i wabiąca amatorów łatwego zarobku. Dlatego chłopaki kradli złoto i pieniądze, by mieć na tę górną warstwę. Gdybym wcześniej wiedział, że wynoszą z warsztatów opiłki, to może od razu bym zrozumiał, co planują.

– Nie mogę uwierzyć, że to Antek. Taka ziemiańska, patriotyczna rodzina, pieniędzy sporo mu posyłali. Gotów byłem za niego zaręczyć – Michał nerwowo pocierał dłonie i wykręcał palce.

– Zakochał się, a taka miłość kosztuje. Izabella, zwana Tyczką, piękna kobieta. Owinęła chłopaka wokół palca. Najpierw wyciągnęła z niego wszystko, co mu rodzina posyłała i co dorobił w warsztatach. Wiesz, ile kosztuje taki płaszczyk? – ze dwie stówki. Jak już był goły, chciała go rzucić. Wtedy Antek zalazł Wojtka Łyńko, biedaka, co ma zręczne palce. Omamił go sutym udziałem. „Podzielimy równo na trzy, dostaniesz tysiąc złotych”. Dla piętnastolatka to fortuna. Razem podszkolili się i kradli. Benek był świadkiem, jak Wojtek wyciągnął pugilares urzędnikowi kolejowemu.

– Ukradł, na ulicy? – Michał poczerwieniał i prawie krzyknął.

– Nie, oddał go, wsuwając w inną kieszeń, dowcipniś. Robota majstersztyk, chłopak ma w rękach talent. Plan był prosty. Pieniądze wydane na złoto, złoto starte na opiłki. Miedź z mosiądzem na spód. Miłość jest ślepa i głupia, choć pomysłowość wyzwolić potrafi.

– Co się stanie z chłopakami?

– Znam komisarza Rylskiego, da im szansę. Twoje chłopaki są przerażeni, sypią równo, pomogli policji odzyskać skradzione złoto i pieniądze. Czeka ich więzienie, ale łagodny wyrok za współpracę. Może trafią z dala od prawdziwych urków.

– Szkoda Antka, zmarnował się przez dziewczynę.

– No wiesz Michał – Andrzej żachnął się – nikt go nie zmuszał, żeby okradać kolegów. Nauczka teraz, póki młody, da mu szansę na otrzeźwienie. Z bogatej rodziny jest, nie zginie. Przynajmniej pani Janina odzyska bransoletkę, widziałem ją na ręce u Izabelli. Widać twój Antek nie dołożył jej do puli, ale potraktował jako osobisty prezent dla kochanki. Wojtek, który ściągnął bransoletę, nawet o tym nie wiedział. Ale to Wojtek będzie musiał sobie poradzić z wyrokiem na koncie. Antek wciągnął go, a wszak dlatego dzieciaka szkoła kolejowa to była życiowa szansa. Z takimi palcami byłby świetnym mechanikiem. Biedna rodzina go nie uratuje, a bez pomocy państwa Wojtek znajdzie się na marginesie życia.

– Masz chyba rację ojcze. Wojtkowi państwo i rodzina nie pomogą. – Zapadła cisza. – Oni nie, ale my możemy. Warto zainwestować parę setek. – Michał sięgnął po czarną słuchawkę telefonu. – Pani Janino, niech mnie pani połączy z mecenasem Śmiarowskim^[16].

Andrzej patrzył na syna, naprawdę zaskoczony.

 

[1] Czerwono-zielone kolory używane były przez Partię Socjalistów-Rewolucjonistów (eserów) w Rosji

[2] ZLN – Związek Ludowo-Narodowy, współtworzący rząd od 1923r.

[3] Na prawach utworu literackiego, autor przesunął otwarcie Państwowej Niższej Szkoły Technicznej Kolejowej na warszawskiej Pradze z 1927 na lata 1923-24

[4] Wprowadzenie nowej waluty – złotówki w styczniu 1924r.

[5] XVIII, XXV numery komisariatów Policji Państwowej w międzywojennej Warszawie

[6] Otwarte w 1921r przy Szwedzkiej na Pradze zakłady wyrobów kosmetycznych

[7] łac. „Sposób działania”

[8] łac. „Okazja czyni złodzieja”

[9] Bazarek, będący własnością Edwarda Kobuszewskiego, ojca Jana, przy ulicy Julianowskiej na Bródnie

[10] Żydowski klub sportowy w przedwojennej Warszawie

[11] Restauracja na przy Syrokomli na Białołęckiej (obecnie ulica Wysockiego)

[12] jidysz „Ładna dziewczyna” (nie-Żydówka)

[13] gwarowe „Złodziejom”

[14] jidysz „Wariat”

[15] Oficjalne, z pieczęciami skarbowymi

[16] Znany przedwojenny adwokat warszawski, polityk.